martes, 30 de novembro de 2021

Darío Xohán Cabana: O avión de Cangas

O avión de Cangas foi publicado en 1992, na colección Merlín de Xerais, despois de resultar finalista do premio Merlín 1991. As ilustracións de Fran Jaraba xogan con branco e negro, as diferentes tonalidades de grises e o azul. O protagonista da historia é Belarmino, pero nunca imaxinarías que ese é o nome do tal avión de Cangas, o que ten a base na praia de Rodeira e fai a liña de Cangas a Vigo, sobrevoando a ponte de Rande para deleite dos pasaxeiros. Ás veces tamén voa polo gusto de facelo e faino de baleiro, como cando tivo o accidente na ala esquerda e tivo que agarrarse ós pés do Aire; a Lúa alumeouna mentres puido, a Curuxa foi buscar axuda e acudiron a rescatala o Ferreiro de Tirán (ou Pepiño da Cagula) que fora funambulista e John Balan, o famoso vaqueiro de Marín que pasara a mocidade no Far West americano. Despois deste accidente e por mor dun panfleto da Compañía Antiga de Motores de Pasaxe Sociedade Reconvertida o avión deixa de facer servizo de pasaxeiros a converterse en correo, grazas ao capital insuflado polos irmáns Dalton (que tamén son galegos que volven da emigración). Nunha ocasión Belarmino salva ao director xeral da COMPASORE (que tanto mal lle fixera co panfleto) de morrer afogado, ao que este responde con xenerosidade desculpándose e facéndolle publicidade polo alto. Daquela, o Presidente da República, o Capitán Xeral do Aire e o Almirante Maior de Galicia acoden á homenaxe que se lle fai ao avión de Cangas. Despois diso e con Belarmino canso, deciden vender as accións e converter o hangar de Rodeira nunha taberna, á que Balan chama "saloon".

Como é normal no autor, aparecen personaxes reais como John Balan, o chamado home orquestra porque imitaba numerosos acentos e sons distintos, andaba disfrazado de vaqueiro e falaba un falso inglés. Aparecía con bastante frecuencia nas televisións e tivo certa popularidade. Aquí, o seu personaxe empéñase en falar sempre do Oeste e os westeres, porque é como se el estivera situado sempre neses guións; resulta moi interesante a súa maneira de defender que a maior parte dos vaqueiros de América do Norte foron nativos desta terra e xustifica a súa afirmación galeguizando os nomes dos actores e situándoos en diferentes lugares deste país. Nun dos capítulos Belarmino ten que rescatalo da persecución á que está sendo sometido polos irmáns Dalton. Outros que tamén pasan polas páxinas son o escritor Manolo Rivas e o fotógrafo Xurxo Lobato facéndolle unha reportaxe

domingo, 28 de novembro de 2021

Darío Xohán Cabana: As aventuras de Breogán Folgueira

As aventuras de Breogán Folgueira foi publicado por Xerais na colección Merlín, en 1990. O primeiro libro infantil de Darío Xohán Cabana aparece ilustrado por Fausto C.Isorna, uns debuxos que nos lembran  a banda deseñada e onde a moza aparece como aquelas heroínas estilizadísimas que teñen moito de damas medievais nas posturas. 

O rapaz protagonista ten catorce anos, adora as novelas de cabaleirías e coma un Quixote namórase perdidamente (neste caso, da irmá dun amigo). Na novela aparecen dúas realidades: a de tódolos días na que Breogán vive cos pais nun barrio de Lugo, ten relación co avó portugués e a muller que o atende, o amigo e a moza. Pero, por outra, despois de ler a historia dunha viaxe á lúa prepara a súa e así coñece aos escoleres, ou despois de ler as aventuras de Amadís de Gaula namórase de Dosinda, a irmá de Denís, que pasa a ser a súa dama Oriana; daquela a casa pasa a ser castelo e ambos falan de forma cortés. Así se presenta el: "Eu son, señora, Breogán da Selva Folgueira, que é un belido país todo cuberto de fragas e pequenos castelos dos que o máis fermoso é o dos meus pais adoptivos, que son os reis daquel reino". Así o fai ela: "Eu son Dosinda das Altas Torres, que é unha fermosa cidade capital dun pequeno reino (...) Morto meu pai, quedei eu por raíña, como filla única de seu. Mais os baróns do meu país, que non queren ter por señora unha muller,enténdense co inimigo e queren forzarme a casar cun deles e que el goberne no meu lugar." E así camiña a historia, entre un relato real e outro fantástico que pode cambiar de mundo porque de pronto atopan os habitantes do lume (eses que están sempre aí e polo que nós o miramos sen velos) ou cando se pon a ler sobre os animais alados e aparece un Pegaso, que se sente chamado e o conduce onde Tristán e Isolda... porque estes animais son quen de voar non só no espazo senón tamén no sentido do antes e o despois. Nesta obra dáse o don de linguas, tamén, pois falando diferentes idiomas enténdense perfectamente os personaxes.

Cahama a atención a introdución da xente real no medio das historias, por exemplo conta que a tradución do Amadís é de Méndez Ferrín ou que a descuberta da falsidade do Ciprianillo é de Xosé Mª Álvrez Blázquez, pero tamén ese xeito de integrar libros dentro do libro dende o de Cyrano de Bergerac, ao Amadís ou o Ciprianillo.

Remata o libro cun par de apéndices (Notas tiradas do libros dos escoleres e O lai do Cabrifollo) e un índice de personaxes presentes ou citados. O apartado "Cando o autor fala de si" remata explicando a súa relación coa literatura infantil: Do que nunca tiven intención foi de facer historias "`para rapaces". Eu escribo as cousas que teño que escribir por necesidade, porque me medran dentro e teño que abrirlles camiño para fóra. Pode acontecerque esta historia de Breogán Folgueira sexa axeitada para persoas de poucos anos. Eu non estou nada seguro, pero se así fose, sería porque cadrou e non porque eu o buscase. A historia escribina porque me paetece, e non quitei nin cambiei unha palabra para que fose máis doada de entender." 

-Breogán, eu quero soñar canda ti.- di Dosinda, como declaración de amor.  Porque detrás dese verbo está a outra realidade, a fantástica (ou a futura, podería entender alguén). 

mércores, 24 de novembro de 2021

Darío Xohán Cabana: O castrón de ouro

O castrón de ouro de Darío Xohán Cabana foi premio Barco de Vapor en 1993; posteriormente publicado por Galaxia con ilustracións de Noemí López, no estilo característico desta autora, no que abundan as liñas curvas e os diferentes puntos de vista.

A novela conta como o día no que Tristán cumpre dezaoito anos ve por primeira vez o castrón estando na Casa dos Seus. Despois diso decide correr mundo, para engadir aos saberes librescos os coñecementos sobre os humanos costumes. O castrón vaino acompañando, ou máis ben levándoo. Cando o mozo quere volver o Mestre Leonel (que así se chama o gran cabrón) explícalle que a fraga na que están é un mundo, a fraga eterna, onde todos os camiños se cruzan e só podes saír dela cando os camiños queiran. As aventuras vanse sucedendo. Os personaxes van aparecendo: o barqueiro mudo, o Rei das Espadanas (un anano que se reflicte enorme nos espellos que para el creou a nai bruxa), o secuestro por parte dos xigantes antropófagos e como son rescatados polos habitantes de Cabrolandia, o encontro coa cerva ao que o lobo lle matou o fillo e que a partir daquela adopta a Tristán como tal, a visita ao seu poboado da Fraga de Xer e como alí o príncipe artella un proxecto político para axudarlles a defenderse dos piratas do norte, a historia do rei dun país verde ao que o irmán fai prisioneiro e consegue fuxir converténdose en paxaro coa axuda das pegas unha vez e outra transformándose en cervo. E nunha desas, Tristán aparece nunha corredoira porque a fraga rematou.  

A novela é unha obra realmente especial, chea de fantasía e cunha escrita de moita calidade. O humor nas conversas, a abundancia de refráns ou a maneira de contar tal como pode apreciarse neste fragmento no que Mestre Lionel lle conta a súa historia a Tristán: "(...) pois eu antes chamábame Pan e era un deus. Era o deus das fragas e das montañas. Nunca se soubo de fixo quen eran meus pais, se é que os tiver, pois a verdade é que non lembro ter nacido nunca. (...) Eu vivía na Arcadia, e non vivía mal. Traballaba de veterinario de día, e polo serán amenizaba verbenas tocando a miña flauta. Nunca me faltaron as ofrendas, e ás veces tiña algún éxito coas ninfas. Daquela reinábame moito o putarío, non o podo negar, e algunhas veces teño abusado dos meus poderes divinos, pero en conxunto nunca lle fixen mal a ninguén. (...) Todo marchaba ben nos meus vellos tempos, porque a Arcadia antiga érache un verdadeiro paraíso para un deus. A xente de aló non se metía aínda en debuxos, nin se facía preguntas filosóficas sobre quen fixera o mundo e todas esas pataqueiradas que viñeron despois." Afirmacións no estilo de "pois, como é lóxico, todos os deuses somos ateos", "Que clase de deus sería eu, se non puidese deixar de ser deus cando me dese a gana?" ou "Fixen coas miñas mans este pazo, e formei unha coroa coacorna dun cervo que morrera de vello, porque un rei debe ter coroa aínda que este a no exilio"; xogos como a denomimación da Casa dos de Tristán que pode aparecer como a Casa dos Meus ou a Casa dos Seus, segundo quen fale... enriquecen a obra.

O mundo do lendario e marabilloso, a recreación de mitos, a indagación no identidade de Galicia son características que se recollen na presentación do autor. Unha imaxinación desbordante apoiada na crenza de que todo é posible.

domingo, 21 de novembro de 2021

Darío Xohán Cabana: O milagre das estrelas.

O milagre das estrelas. Aventuras do mago Antón no Camiño de Santiago foi escrito por Darío Xohán Cabana.  Del, dise que recolle o argumento que dá base a un espectáculo máxico-teatral do Mago Antón, chamado Vía Láctea, co que percorreu o camiño de Santiago, de París a Compostela. O Mago Antón monta a súa carpa en París e chega en moto ó escenario, acompañado de Güendoline. Alí, logo dalgunha mostra de maxia, fai aparecer a Carlomagno, Don Roldán e Guilhem de Aquitania (o que coñecemos co nome de Gaiferos de Mormaltán). Despois únese a eles o Apóstoto Sant-Iago, que baixa ó escenario nunha barca de pedra para poder resucitar ó Mago Antón, morto por unha demostración de ingravidez sobre a grande espada de Carlomagno. O Apóstolo sobe ó ceo na procura da Vía Láctea (concentrada nunha estrela) para poder salvar o mago. Todos eles emprenden logo o Camiño cara a Compostela. Nese percorrido, mentres Roldán lle fai as beiras a  Güendoline (porque os cabaleiros, e máis se son novos, é o que teén), ocórrenlles cousas que van sendo solucionadas pola maxia do Mago Antón. Ata que chegan á catedral. Alí, o Mago converte ó demo nun bloque de xeo, e, tras deixar aos tres personaxes históricos gravados para sempre nunha columna da catedral, desaparece Sant-Iago, de novo na barca de pedra. Só queda ó final a estrela na que se concentra a Vía Láctea. 

Unha historia con personaxes históricos ou de lenda ao lado dun real como é o mago Antón e arredor do que ten lugar toda a trama. O epectáculo Vía Láctea levouse a cabo con motivo do Xacobeo 93, un espectáculo multimedia (teatro, cine, maxia, música...) que se representa durante meses en Santiago e despois nas cidade máis importantes de Galicia, rematando a súa xira en Pamplona e Madrid.

Remata o libro cun apartado que normalmente leva o título "Cando o autor fala de si" pero que neste caso titúlase "Onde o Darío fala do Antón".

Está ilustrado por Liliana Vázquez a modo de colaxe nas que recolle fotografías, especialmente do mago Antón, que completa con debuxos. Foi publicado na colección de Merlín de Xerais, en 1993.

sábado, 20 de novembro de 2021

Os libros infantís de Darío Xohán Cabana

Inés e a cadela sabia está ilustrado por Ánxeles Maldonado, igual que o de Chucho Cacho que publicou Xerais na colección Pequeno Merlín. Vintedous pequenos capítulos que se anuncian con rimas. Dende un "nós" cóntasenos a historia dunha nena que é a pequena da casa, de como empeza na escola a onde a acompañan os dous cans (a cadela lista e o León que é bo cazador pero sen moitas luces para a vida diaria)... Ese narrador plural vainos adiantando o relato, parándose onde lle parece, falándonos de como sabe o que sabe, e remata coa gran aventura de cando a nena e os dous cans caen nunha mina buscando dinosaurios, pero todo remata ben cando o pai os atopa no medio da noite. A vida da aldea é o gran tema. Publicada no 2000, en  Rodeira, na colección Tucán, para lectorado a apartir dos seis anos.


Dende o Himalaia a Ceilán
. Lendas hindús contadas por Darío Xohán Cabana, publicadas por Galaxia (na edición galega de Editores asociados) na colección Árbore en 2004. Despois da situación (mapa dese mundo) e contexto (explicación acerca da India, sociedade, relixión, linguas e actualidade vainos contando o autor as lendas de Manu Vaivasvata, o deus da cabeza de elefante, a estrada no mar, Sakuntala, o casamento de Damaianti e o príncipe Siddharta. 


 

xoves, 18 de novembro de 2021

Darío Xohán Cabana camiña xa polo país dos soños

Nós lembrarémolo nas súas obras, apartaremos o velo da tristeza para volver a lelo, para recuperalo niso que nos lega.

Antes de facelo, gardaremos o remol do seu compromiso inmenso co país e a lingua, gardaremos o sabor da dignidade que o enchía enteiro e repartía. Teremos un instante para pensar na inxustiza de como trata a vida á mellor xente. Doeranos todo o que perdemos de virtuosismo na creación e na tradución, no manexo da lingua e no sentir da terra. E iremos aos seus libros...

Darío Xohán Cabana, ademais de poesía, narrativa e ensaio, traduciu a Dante, Petrarca, Dumas ou Diderot. Na obra de creación, tamén se centrou na infancia. Para a prelectorado, primeiras lecturas temos Chucho Cacho, cunhas magníficas ilustracións de Ánxeles Maldonado, na colección Pequeno Merlín de Xerais, en 1994. Aquí é el, o ourizo o que nos conta a súa historia, dende que perdeu a nai e se ten que defender soíño converténdose nunha pelota de espiñas, ata que é adoptado polo Alberte que o leva para o seu horteiro, alí vai comendo vermes e caracois, coñece a Chicha Cacha e teñen ouriciños.  Chirlo Merlo na figueira conta coas ilustracións tan características de Xan Balboa que nos remiten a un mundo fantástico de antigos grafismos; unha historia contada en verso na que rapaces e merlo andan arredor dos figos da figueira. Publicado na colección infantil de Sotelo Blanco en 1990.

martes, 16 de novembro de 2021

De poesía...

 
Un par de libros de poesía, un para adolescentes cun título moi descritivo pero non sei se gustoso Oh, capitán! Poemas de Walt Whitman para a xente do instituto, unha escola e tradución de Penélope Pedreira, publicada polo selo Sushi Books. Dela dise: "A selección dos poemas que compoñen esta antoloxía f-ixose seguindo dous criterios pricipais: que fose de itnerese para un lector ou le ctora novo (alia ser conasciente da ambiguidade do termo) e que fose representativa en canto ós temas e o seu tratamento por parte do autor".

Trátase dunha edición biblingüe inglés galego na que tal como cita a tradutora "Walt interpelaravos e verédesvos na obriga de darlle unha resposta, pero o esforzo valerá a pena."

Unha cata:

"Oh capitán, meu capitán! A nosa terrible viaxe terminou, /o barco soportou cada escollo, conseguimos o premio /desexado, / o porto está preto, oio as campás, a xente está exultante, / os ollos postos na firme quilla, no navío adusto e audaz, / mais, oh, corazón, corazón, corazón!, / oh pingas de rubio sangue, / na cuberta onde xace o meu capitán, / derrotado, frío e morto."

E, sen que ninguén o diga, estaremos recordando a escena do filme no que o profesor sube a unha mesa e recita o poema...

Paleta planeta de Yolanda Castaño con ilustracións de Xosé Tomás. Di a presentación editorial: Microhistorias nas que desaparecen os límites físicos da realidade: en cada unha destas composicións oníricas crean pequenos mundos autónomos capaces de reunir elementos tanxibles e intanxibles nun mesmo lenzo, mentres reflicten o seu amor á natureza, o pacifismo, o interese por outras culturas ou a súa paixón pola vida. Paleta Planeta traballa o gusto polo xénero poético, a conexión entre as artes, un cosmopolitismo nada eurocentrista, a identificación das propias emocións e a súa expresión a través de linguaxes creativas." 

Cada par de páxinas unha cor, uns versos que xogan con esas tonalidades para entregarnos un libros para mirar moi detidamente e para ler de xeito pausado. 

O outro libro de poesía vai destinado a primeiro lecgtorado. Trátase de Ana e a lúeira, un conto musicado de Toño Núñez, cunhas magníficas ilustracións de Noemí López no seu caracterñistico estilo e, neste caso en tons suaves, e música de Fernando Gómez Jácome, á que accedemos por medio dunha partitura que aparece nas últimas páxinas ou escoitándoa por medio dun código QR. Un pequeno libro de tapas duras no que se xoga con todas estas expresión e un texto que na páxina da esquerda aparece en letras minúsculas e na dereita en maiúsculas, a modo de retrouso. Unha fermosa historia na que a lúa intervén para protexer a nena orfa.



domingo, 14 de novembro de 2021

Contos de obxectos de Xabier P. Docampo

 

Contos de obxectos de Xabier P. Docampo, con fotografías de DNL

Un libro de culto este Contos de obxectos, onde volver ao escritor, para recibilo nese retorno do viaxeiro, porque sempre estamos volvendo á casa, a ese lugar do que saímos para volver, porque se non houbera a onde volver non poderiamos irnos e cando escoitamos pasos de animal grande (en palabras de Avilés) poñémonos en camiño, buscando ese horizonte que é o da infancia e do que algúns nunca acaban de marchar. El nunca pechou esa porta, fixou con ela entornada para non esquecer nunca o que se sente cando un está máis preto do chan, cales son as preguntas e os mundos creados, cales o sentimentos e afectos dos que xa non nos poderemos desprender... por iso, cando escribe para pequenos e pequenas sabe como tratalos sen faltarlles ao respecto, de igual a igual (de como fun a como es, do que lembro ao que ti vives), nunca con “ñoñerías” nin bobadas senón sabéndoos coñecedores do mundo que os rodea.

Eu recupéroo contando estes contos, sacando do peto o obxecto que lle dá pé ao comezo ou en calquera momento para demostrar a veracidade do relato; é esa proba e testemuña contra a que se fai imposible loitar. Porque era un sucedido, algo que lle pasou directamente a el ou que ten escoitado e herdado, porque nós non contamos  coma quen fai teatro senón que o facemos unicamente para compartir historias que teñen acontecido e das que debemos saber, igual que os pequenos han de coñecer os contos clásicos, para aprender deles.

 

martes, 9 de novembro de 2021

De cómics e novidades


Madialeva de Ana Moreiras, unha obra brava e chairega, en palabras da autora. "Un adival de historias que formaron o seu niño e que ela utiliza para continuaro relato da estirpe denunciando a desprotección do rural e da nosa cultura ancestral (...) sempre me gustaron máis as criaturas bravas, intelixentes e bondadosas do que as belidas. Coma as mulleres coas que me criei, ás que adico os relatos que ides ler". Ler e ver, porque se trata dunha novela gráfica. Unha novela gráfica que fala de mulleres do rural.

Traer as mulleres ao lado visible, iluminar as súas vidas que arrastran a Historia con maiúsculas... é un obxectivo desta obra naque recoñeceremos mundos que estaban aí.

Da presentación editorial: 

"Quen foron as mulleres galegas que cosían a roupa que conquistou o mundo? Que soños gardaron os emigrantes que deixaron a aldea na procura de prosperidade?

Unha novela gráfica sobre as voces baixas da nosa historia recente.

Madialeva é o primeiro título da colección ‘Mulleres Ilustradoras’, que propón banda deseñada con perspectiva de xénero."

Un avance.

domingo, 7 de novembro de 2021

Unha colección

Os acartonados para prelectores de Kalandraka contan coa colección Do berce á lúa dirixida a rapazada de 0 a 3 anos. Dous autores: Antonio Rubio e Óscar Villán nas ilustracións. Libros que "que axudan a «educar o ollo e a adozar o oído», porque "O texto leva un ritmo de lectura baseado no cancioneiro infantil e mantén unha total equivalencia entre palabras e imaxes. As ilustracións resaltan sobre un fondo claro para facilitar a forza comunicativa". Títulos como Lúa, Froitas, Animais, Zapato, Cinco, MIau, Violín, Crocodilo, Paxariña de papel, Piñeiro vense agora acopañados por Xoguetes e Viaxes

Sempre é unha alegría atopalos, descubrir un novo como eses xoguetes que inclúen o libro de poesía espallando alegría ou eses viaxes que levan a Nacho, Xiao e Faisal en nave espacial. 

xoves, 4 de novembro de 2021

Álbumes e vocabularios

ai un tigre no xardín de Lizzy Stewart. Traducido por Javier M. Blanco e publicado por Triqueta verde.

Cando Nora se aburre, a avoa anímaa a buscar o tigre que anda polo xardín, decide seguir o seu consello a pesar de saber seguro seguro (xa é maior para crer a cegas) que non hai tigre. Alá vai ela coa súa mascota (unha xirafiña) e van atopando aquilo que a avoa dixera: libélulas coma paxaros, plantas que poden engullirte, un oso polar... e un tigre. Fanise amiga dese tigre co que conversa: "Se ti cres en min eu creo en ti e seremos reais un para o outro". Porque a realidade está feita de moitas, tantas, que ata lle vai ensinar unha serea (que anda pola bañeira) á avoa.  Porque , ás veces, non hai nin que saír da casa para atopar o que se busca.

O gran libro das nosas cousas de Blanca Millán, publicado por Edicións do Cumio. 

Da presentación editorial: "¿Algunha vez te paraches a observar o mundo que te rodea? Está cheo de cousas marabillosas, algunhas naturais, outras fabricadas polo ser humano, pero todas elas únicas e moi valiosas. Este libro é unha viaxe ilustrada polas cousas do día a día, desde os pequenos insectos do xardín ata os xigantescos cachalotes do noso fondo mariño." Un libro de divulgación no que se lle pon nome ao que anda ao noso redor. Unha obra que nos obrigará a prestarlle atención ao que vemos